Juridische aansprakelijkheid in hergebruikprojecten: het “Atelier des Experts” geeft een overzicht
Dit artikel is opgesteld op basis van het webinar en het ondersteunend materiaal van advocatenkantoor Lydian.
De informatie in dit artikel heeft uitsluitend betrekking op het project van de coöperatieve vastgoedvennootschap met sociaal oogmerk Les Tournières. Ze mag niet worden veralgemeend en moet met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd, rekening houdend met de specifieke context van het project.
In het kader van het “Atelier des Experts” werd op 24 juni 2025 een webinar georganiseerd over de juridische aansprakelijkheid in hergebruikprojecten. Deze kwestie kwam voort uit een specifieke aanvraag van de coöperatieve vastgoedvennootschap met sociaal oogmerk Les Tournières, in het kader van een project voor de realisatie van een houten draagstructuur met hergebruikte materialen.
Het advocatenkantoor Lydian is gekozen als partner voor het thema “Juridisch” binnen het “Atelier des Experts”. Tijdens dit webinar gaven zij toelichting bij de aansprakelijkheid van de belanghebbenden bij de toepassing van structurele elementen afkomstig van hergebruik.
Een beetje context …
Dit project heeft twee bijzonderheden:
- Het betreft een participatieve werf onder begeleiding van professionals, met inzet van vrijwilligers en gespecialiseerde actoren.
- Het gebruik van hergebruikmaterialen.
Het gaat om een ecologisch verantwoord project waarbij een houten draagstructuur wordt gerealiseerd met herbruikbare kruislings verlijmde balken, afkomstig van de ontmanteling van een garage in Luxemburg. Aan dit project worden structurele elementen van tweedehandsmateriaal toegevoegd in een beveiligd kader, buiten de traditionele bouwkanalen. De verantwoordelijkheden worden gecoördineerd en er zijn niet minder dan tien tussenkomende partijen op de bouwplaats.
Welke verantwoordelijkheden hebben deze verschillende actoren met betrekking tot het gebruik van deze hergebruikmaterialen?
Welke rollen hebben de betrokken actoren in deze specifieke werf?
De bouwheer
Deze partij is gehouden tot drie hoofdverplichtingen:
- het mogelijk maken van de uitvoering van het bouwwerk,
- de oplevering van de werken bij voltooiing,
- en de betaling van de prijs.
In een hergebruikcontext moet de bouwheer bijzondere aandacht besteden aan bepaalde aspecten, waaronder de verplichting om het werk na oplevering te onderhouden en situaties van inmenging in het ontwerp of de uitvoering van de werken:
- Wanneer de bouwheer het gebruik oplegt van hergebruikmaterialen met gebreken of bouwtechnieken die strijdig zijn met de geldende normen of de regels van goed vakmanschap, moeten de architect en de aannemer uitdrukkelijk voorbehoud maken en vragen om van hun aansprakelijkheid te worden ontheven.
- Indien de bouwheer door deze tussenkomende partijen duidelijk is geïnformeerd over de risico’s van zijn keuzes, draagt hij alleen de gevolgen, zowel juridisch als technisch.
De architect
De architect heeft een raadgevings- en bijstandsplicht tegenover de bouwheer. Zijn twee kerntaken zijn:
- het ontwerp van het bouwwerk,
- en de controle op de uitvoering van de werken.
Bij hergebruik moet de architect bijzondere waakzaamheid aan de dag leggen bij de materiaalkeuze, aangezien zijn aansprakelijkheid in het gedrang kan komen indien deze materialen ongeschikt blijken voor het bouwwerk of het beoogde gebruik. Hij heeft daarbij een verhoogde informatieplicht voor elk materiaal waarvan hij de technische eigenschappen onvoldoende beheerst. Hij moet de bouwheer ook waarschuwen voor elk risico of nadeel dat kan voortvloeien uit het opgelegde materiaal.
De aannemer
De aannemer heeft een informatie- en raadgevingsplicht tegenover de bouwheer. Hij moet het bouwwerk uitvoeren met inachtneming van:
- de contractuele specificaties,
- de opgemaakte plannen,
- het bestek,
- en de instructies van de architect of de bouwheer.
Tijdens de werken moet de aannemer de opgelegde materialen gebruiken conform de technische normen en de regels van goed vakmanschap. Hij is verplicht materialen te gebruiken die vrij zijn van gebreken, aangezien hij aansprakelijk is voor hun kwaliteit. Deze verplichting is bijzonder belangrijk bij hergebruik. In alle gevallen kan de aannemer echter niet aansprakelijk worden gesteld voor functionele gebreken of voor onoverkomelijke onwetendheid over een gebrek.
De aannemer moet zich informeren over de uitvoeringsmethoden die hij overweegt toe te passen en over de eigenschappen van de materialen die hij moet gebruiken.
Indien de bouwheer zich mengt in het ontwerp en een ongeschikte technische oplossing oplegt, moet de aannemer uitdrukkelijk voorbehoud maken en het bewijs daarvan bijhouden om zich tegen toekomstige aansprakelijkheid te vrijwaren.
Daarnaast geldt een wederzijdse controleplicht tussen de aannemer en de architect. Zo moet de aannemer elke ontwerpfout melden die hij vaststelt en die aan de architect te wijten is, en tegelijkertijd de bouwheer adviseren bij technische keuzes, met name inzake materialen.
Het studiebureau
Het studiebureau of de raadgevend ingenieur voert doorgaans gerichte opdrachten uit met betrekking tot complexe technische analyses, met name over de stabiliteit van bouwwerken en de toepassing van speciale technieken.
De prestaties van de raadgevend ingenieur variëren van een eenvoudig technisch advies tot een diepgaande studie. De ingenieursactiviteit valt onder het gemeen verbintenissenrecht omdat er geen specifieke regelgeving ter zake bestaat, wat betekent dat de opdrachten van de ingenieur uitsluitend afhangen van de overeenkomst die vrij tussen de partijen wordt gesloten.
De aansprakelijkheid van de ingenieur is dan ook beperkt tot de hem toevertrouwde opdrachten:
- contractuele aansprakelijkheid, betreffende zijn verplichtingen inzake advies, ontwerp en controle;
- tienjarige aansprakelijkheid bij ernstige gebreken die de stabiliteit of soliditeit van het gebouw in het gedrang brengen, of op basis van het gemeen recht.
Bij hergebruikmaterialen rijzen dan ook een aantal vragen zoals:
- Wat was de exacte opdracht van het studiebureau m.b.t. hergebruikmaterialen?
- Met wie heeft het studiebureau een overeenkomst gesloten (bouwheer, aannemer, architect)?
- Welke specifieke verplichting is overeengekomen?
- Wat is de omvang van zijn informatieplicht?
Het technisch controlebureau
Het technisch controlebureau kan aansprakelijk worden gesteld als er fouten zijn gemaakt die ernstige gebreken tot gevolg hebben die de stabiliteit of de soliditeit van het bouwwerk in gevaar brengen.
Het bureau moet toezien op de naleving van de regels van goed vakmanschap bij de bouwwerkzaamheden, en kan met name aansprakelijk worden gesteld als het gebreken die van invloed zijn op het bouwwerk niet opmerkt of meldt. Deze contractuele tekortkoming kan, indien er een causaal verband bestaat met de schade, leiden tot de aansprakelijkheid van het technisch controlebureau.
Hoe worden de aansprakelijkheden verdeeld?
Het principe is eenvoudig: iedereen is alleen aansprakelijk voor eigen fouten. Met andere woorden, een gebrek of een tekortkoming kan alleen aanleiding geven tot aansprakelijkheid op grond van de tienjarige aansprakelijkheid of het gemeen recht indien deze het gevolg zijn van een contractuele tekortkoming van de tussenkomende partij, dit wil zeggen een tekortkoming in de uitvoering van de opdracht die haar contractueel is toevertrouwd.
Tenzij dit contractueel is overeengekomen, bestaat er geen specifieke hoofdelijke aansprakelijkheid tussen de tussenkomende partijen; zij kunnen niet hoofdelijk aansprakelijk worden gesteld.
Wanneer één enkele schade het gevolg is van hun samenlopende fouten en de fout van één van hen op zich niet voldoende zou zijn geweest om de schade te veroorzaken, kunnen de tussenkomende partijen in solidum worden veroordeeld.
In geval van een gebrek zullen de aansprakelijkheden van elke tussenkomende partij beoordeeld worden. Het is daarom essentieel om de contractuele opdrachten nauwkeurig te omschrijven.
De rechter kan ook het beginsel van wederzijdse controle van fouten toepassen, waardoor meerdere tussenkomende partijen aansprakelijk kunnen worden gesteld voor eenzelfde gebrek dat aan de basis ligt van één enkel gebrek dat het bouwwerk aantast. Hij kan ook rekening houden met de inmenging van de bouwheer in de analyse van de aansprakelijkheden, bijvoorbeeld wanneer de bouwheer het gebruik van gebrekkige materialen of werkwijzen oplegt die niet in overeenstemming zijn met de normen of de regels van het vak. In dat geval moeten de architect en de aannemer uitdrukkelijk voorbehoud maken en een formele ontheffing van aansprakelijkheid verkrijgen.
Aansprakelijkheden inzake het gebruik van hergebruikmaterialen
Wanneer een gebrek aan een gebruikt bouwproduct wordt vastgesteld, kunnen vier hoofdoorzaken worden onderscheiden:
– Een gebrek inherent aan het materiaal zelf,
– Een functioneel gebrek, wat betekent dat het niet correct is voorgeschreven voor de omgeving, het gebruik of de bestemming,
– Een gebrek als gevolg van een onjuiste toepassing,
– Een gebrek als gevolg van verkeerd gebruik of gebrekkig onderhoud.
Indien het gebrek inherent is aan het materiaal …
In principe is de architect en/of het studiebureau niet aansprakelijk.
De aannemer is verplicht ervoor te zorgen dat de gebruikte materialen vrij zijn van gebreken.
De opdrachtgever is mogelijk aansprakelijk in geval van inmenging.
De verkoper is gebonden aan de garantie voor verborgen gebreken, terwijl de fabrikant aansprakelijk is voor producten met gebreken.
Als het gebrek functioneel is …
In dat geval kan de architect of het studiebureau aansprakelijk worden gesteld voor een ontwerpfout.
Ook hier draagt de bouwheer een potentiële aansprakelijkheid in geval van inmenging.
De aannemer is aansprakelijk als hij de aanbevelingen van de architect niet opvolgt of als hij zijn raadgevingsplicht niet nakomt en niet reageert op duidelijke tekortkomingen van de architect of de bouwheer bij de keuze van de materialen.
De verkoper kan aansprakelijk worden gesteld als hij op de hoogte was van de bestemming van het product en het beoogde resultaat.
Onjuiste toepassing of verkeerd gebruik van het materiaal
Als het gebrek te wijten is aan een onjuiste toepassing, zijn de aannemer en de architect aansprakelijk voor het gebrek aan controle.
Ook hier geldt dat de opdrachtgever mogelijk aansprakelijk is in geval van inmenging.
In bepaalde gevallen, met name indien zij geraadpleegd zijn over de toepassingsvoorwaarden, kan de fabrikant of verkoper aansprakelijk worden gesteld.
Indien het gebrek te wijten is aan verkeerd gebruik of onderhoud van het materiaal, is de bouwheer of eindgebruiker aansprakelijk. In alle gevallen heeft de fabrikant bovendien een raadgevingsplicht.
Bijzonderheden met betrekking tot hergebruik
De aansprakelijkheid van de fabrikant: het kan moeilijk zijn om de fabrikant aansprakelijk te stellen wanneer het materiaal niet meer wordt gebruikt voor het doel waarvoor het op de markt is gebracht.
De aansprakelijkheid van de verkoper: hij kan aansprakelijk worden gesteld als het materiaal een verborgen gebrek vertoont, maar hij kan zich hiertegen verweren door te zeggen dat hij geen garantie geeft voor de technische prestaties ervan.
De aansprakelijkheid van de opdrachtgever: hij kan gemakkelijker aansprakelijk worden gesteld als hij het gebruik van een bepaald materiaal oplegt.